حس مغناطیسی

حتما شنیده¬اید که می¬گویند انسان دارای پنج حس بویایی، شنوایی، بینایی، چشایی و لامسه است.
اما جالب است بدانید که بسیاری از حیوانات علاوه بر این حواس، حس¬های دیگری دارند که ما انسان¬ها از آنها بی¬بهره¬ایم. یکی از این حس¬ها «حس مغناطیسی» است. پرندگان، موریانه¬ها، مگس¬ها و مارماهی‌ها از جمله جانورانی هستند که قادر به درک نیروی مغناطیسی زمین و استفاده از آن هستند. مثلا کبوتر نامه¬بر قادر است با درک نیروی مغناطیسی زمین مسیر خودش را پیدا کند و پیام-ها را به دست صاحبانشان برساند. این‌که جانوران به طور غریزی چگونه از این نیرو استفاده می¬کنند، سال¬ها مورد تحقیق و بررسی دانشمندان بوده¬است. روی منقار بعضی از پرندگان گیرنده¬هایی وجود دارد که حاوی سلول¬های عصبی پیچیده و ماده¬های معدنی مثل اکسید آهن است. در واقع ساختار این سلول¬ها به گونه¬ای است که به پرنده اجازه می¬دهد تا مانند یک قطب¬نما، جهت¬یابی کرده و راه بازگشت به خانه را پیدا کند.
حدود 40 سال پیش دانشمندی به نام «کلوز شالتن» حدس زد که وجود ماده‌ای در چشم یا مغز پرندگان، این توانایی را به آنها می¬دهد تا از نیروی مغناطیسی زمین کمک بگیرند و مسیر سفرشان را پیدا کنند. ولی در آن زمان شرایط برای تحقیق روی این مسئله مناسب نبود. بررسی¬هایی که به‌تازگی روی پرندگان مهاجر انجام شده¬است، ثابت کرده که آنها قادر هستند خط¬های مغناطیسی زمین را ببینند. دانشمندان حدس می¬زنند وجود مولکول ویژه¬ای در شبکیه چشم این پرندگان، قدرت تشخیص نیروی مغناطیس را به آنها می-دهد. این مولکول از یک نوع پروتئین حساس به نور تشکیل شده¬است و در بعضی از حیوانات وجود دارد. به گفته پژوهشگران، دسترسی به این پروتئین و یا ساخت آن در آزمایشگاه کار راحتی نیست ولی آنها توانسته¬اند با بررسی یک پروتئین مشابه به نام «سی‌.پی‌.اف» (cpf)که مدلی از پروتئین اصلی است، اطلاعات زیادی به دست بیاورند. در جواب به این پرسش که پرندگان در تاریکی شب چگونه راه خود را پیدا می¬کنند، باید گفت نور آبی که هنگام غروب و
تاریک شدن هوا وجود دارد، باعث تحریک‌ «سی‌.پی‌‌.اف»شده و دو الکترون آزاد را در پروتئین به وجود می‌آورد که در تعیین جهت‌های مغناطیسی نقش اساسی دارند.