اینجا میتونی خودت رو پیدا کنی!

تصمیم‌گیری‌های هر فرد، سازنده موفقیت و آرامش او در آینده‌اش است.  

 

عقل، هیجانات، غرایز و حتی محیط هر فرد می‌تواند بر تصمیمات او اثر بگذارد اما مهم این است که حرف آخر را چه‌کسی می‌زند. افرادی که اداره زندگی را به‌دست گرفته‌اند و برای تصمیم‌گیری‌های منطقی و مثبت به ثبات رسیده‌اند، خویشتندار هستند و می‌توانند آرامش و رفتار مثبت خود را فدای حال‌گرا بودن و لذت‌گرا بودن نکنند! شما به خویشتنداری خود چه نمره‌ای می‌دهید؟

اینجا خود را پیدا کنید
هنر ایجاد تعادل بین تمایلات و آنچه به صلاح است، در تعبیر روانشناسی به‌عهده هوش هیجانی و در مفهوم فراتر که نسخه‌های جزئی‌تری برای زندگی متعادل می‌پیچد، به‌عهده تقوا در مفهوم دینی است. شهید مطهری معتقد است «همانطور که تقوا نگهبان انسان است، انسان هم باید از تقوا که موجب خویشتنداری و خودکنترلی او می‌شود نگهبانی کند.»

اگر جوانی که مورد هجمه غرایز است در شرایط انجام گناه قرار گیرد، فرد عابری که در محیطی خلوت کیف پولی می‌بیند یا همسری که برای توجیه رفتار اشتباه خود دلیلی جز دروغ پیدا نمی‌کند و... بتوانند بر خود مسلط باشند و از تصمیم‌گیری لحظه‌ای و رسیدن به لذت مقطعی چشم‌پوشی کنند، موفق شده‌اند در برابر موقعیت گناه صبر کنند و به تعبیر دیگر خویشتندار باشند.

مهم‌ترین مثال‌های دینی صبر بر گناه از نگاه علم روانشناسی، توانایی مقاومت در برابر شهوات و عصبانیت است. شهوت و پرخاشگری از مهم‌ترین اهرم‌های فشاری هستند که می‌توانند کنترل رفتار فرد را از دست او خارج و انسان‌ها را مستعد کنند که با رفتارهایی مثل خودارضایی و خودکشی به‌خودشان آسیب بزنند و همچنین مستعد آسیب زدن به دیگران مثل قتل یا تجاوز جنسی کنند. براساس تحقیقات علمی ثابت شده است، افرادی که اهل صبر و خویشتنداری‌اند، کمتر مبتلا به بیماری‌های قلبی، روابط اجتماعی تنش‌زا و فقر دوست‌یابی ناشی از رقابت‌جویی می‌شوند و به‌احتمال بیشتر در زندگی موفق خواهند بود و آستانه تحمل بالاتری برای سختی‌ها خواهند داشت.

بازگشتی شیرین

توبه؛ بازگشت به سوی خدا
جاده‌ای که راهی برای برگشت ندارد، مسافرانش را نگران و بی‌اعتماد می‌کند. انسان که باشی به‌معنای کلمه انسان، یعنی «کسی که فراموشکار است» نزدیک می‌شوی؛ آنقدر که قرارهایت را با خدا، خودت و دیگران زود فراموش می‌کنی و این فراموش کردن ابتدای راه خطا کردن است.

و اینجا یکی از بهترین موقعیت‌هایی است که خدا با محبت خود توبه را به ما یاد داده تا بتوانیم قول و قرارهای‌مان را یادآوری کنیم. خدا می‌فرماید:

اگر بندگان گنهکارم می‌دانستند چقدر مشتاق توبه و بازگشت آنها هستم، از شدت شوق می‌مردند.

توبه یعنی «جلوی ضرر را از هر کجا بگیری منفعت است» و اگر فرصت از دست نرود می‌توان این ماهی تازه را صید کرد. مراحل توبه در کلام استاد پناهیان خواندنی است: توبه یعنی اینکه تو یقین داری خدا دوستت دارد.

- در مرحله اول باید بدانی از چه گناهی می‌خواهی توبه کنی.

- در مرحله دوم آثار وحشتناک گناهت را ببینی و بترسی.

- در مرحله سوم از گناهی که کرده‌ای دلگیر باشی و دلت برای گناه نکردن تنگ باشد.

- در مرحله چهارم هیچ راه‌حلی جز خدا برای دلت نبینی.

- در مرحله پنجم باید مدتی تنهایی بکشی.

- مرحله ششم مربوط به تو نیست، باید منتظر باشی خدا به سویت برگردد.

- در مرحله هفتم بغضت می‌ترکد و می‌گویی الهی العفو.

- مرحله هشتم کار خداست که توبه‌ات را می‌پذیرد.

هدیه‌ای برای خویشتندارها
سخت‌ترین صبر و برترین عبادات به تعبیر روایات، صبر و خویشتنداری در برابر شهوات است؛ شاید به همین دلیل است که افرادی که از این امتحان سربلند بیرون می‌آیند دارای امتیازات ویژه‌ای می‌شوند؛ مانند ابن سیرین، شیخ رجبعلی خیاط و... .

استاد حسین انصاریان نقل می‌کنند که فردی در دیدار با عالمی بزرگ، راز موفقیت ایشان را پرسید. آن عالم در پاسخ گفت: زمانی که جوان مجردی بودم در یک روستای کوهستانی زندگی می‌کردم. غروب یک روز، زنی را دیدم که برای خرید به روستای ما آمده بود. بین برف مانده بود و از من سرپناهی تا فردا خواست. مجبور شدم به او کمک کنم اما چون در منزل تنها بودم، زن را به داخل اتاق و زیر کرسی راهنمایی کردم و خودم تا صبح در حیاط زیر برف خوابیدم. تا صبح چندبار احساس مرگ کردم اما بالاخره زن رفت و من احساس کردم قلبم تغییر کرده؛ تا جایی که وقتی شروع به تحصیل در حوزه کردم، توانستم دوره‌ای که دیگران در ۳ سال می‌گذراندند را در ۶‌ماه با موفقیت بخوانم. پله‌هایی که برای خویشتنداری معرفی می‌کنیم در هر موضوعی قابل استفاده است اما ما با سخت‌ترین و مهم‌ترین آن شروع کرده‌‌ایم؛ خویشتنداری جنسی!

از پله‌های خویشتنداری بالا بروید

پله 1: نقشه بکشید
هر کس می‌تواند با یک مرور کوتاه، عملکرد خود را به‌خاطر بیاورد تا بداند پله اول حرکت و تغییر را از کجا باید شروع کند.

سعی کنید دفتر یادداشتی برای خود داشته باشید تا بدانید با خویشتنداری چقدر فاصله دارید. در این دفتر تعارف را کنار بگذارید. درباره فرصت‌هایی حرف بزنید که تمایلات‌تان آنها را از شما گرفته؛ درباره رفتارهای عجولانه یا غلبه غریزه و شهوت بر رفتارتان بنویسید. بخشی از دفترتان را به ترسیم روزهای خویشتنداری آینده و فواید آن اختصاص بدهید؛ به‌عنوان مثال ذهنی که توان خود را صرف یادآوری فیلم‌های نامناسب کرده، می‌توانسته چند ایده و برنامه‌ریزی مفید را به ثمر برساند؟ بنویسید با داشتن ذهنی آرام چه کاری می‌خواهید انجام بدهید؟

در نقشه شما باید اهداف کوتاه‌مدت مشخص باشد؛ چرا که اگر یکباره بخواهید تبدیل به فردی شوید که می‌تواند از لذت‌های آنی برای سلامت جسمی و روحی خود بگذرد، احتمالا ناامید می‌شوید و راه را خیلی سخت خواهید دید.

چند پیشنهاد عملی:
برای اینکه به‌خود کمک کنید و غریزه خود را به کنترل درآورید، از اهداف راحت‌تر شروع کنید؛ مثلا اگر در استفاده از تلفن همراه زیاده‌روی و اسراف می‌کنید، شروع به برنامه‌ریزی برای کاهش استفاده از آن کنید و کم‌کم به تغییرات بزرگ‌تر برسید.

یک شعار رفتاری برای خود انتخاب کنید تا ملکه کردن رفتارهای خوب برای‌تان آسان شود؛ مثلا کاری را می‌کنم که حاضر باشم همه از آن باخبر شوند.

همین اول راه یک قانون برای خود بگذارید؛ ذهن شما برای تصمیم‌های صبورانه و عاقلانه نیاز به 10ثانیه زمان دارد. پس عکس‌العمل‌های‌تان را با تأخیر نشان دهید تا فرصت فکر کردن به‌خود بدهید.

پله 2: از خود کار بکشید
عضله‌ای که بیکار بماند ضعیف می‌شود. بهترین فکرها و تصمیم‌ها را اگر با تمرین و تکرار همراه نکنید، عملی نمی‌شود.باید برای سرگرمی‌های خوب، تنهایی‌ها، برطرف شدن نیاز به محبت و... فکری بکنیم.برای رسیدن به نتیجه خوب و زندگی عاقلانه و عفیفانه، لازم است جسم و عقل و ایمان در کنار هم قرار گیرند و با هم همکاری کنند.

بدنی که تغذیه فست‌فودی داشته باشد و با ورزش دوست نباشد، نمی‌تواند اراده خوبی پیدا کند. پس تا می‌توانید از غذاهای سالم، ورزش و الگوی خواب سالم استفاده کنید.

کیست که نداند زندگی عاقلانه، شادی‌های طولانی‌مدت و آرامش پایدار به همراه دارد و برای همین است که پایبندی به دین، عین عاقلانه زندگی کردن است. در همین راستا در زیارت اربعین می‌خوانیم که شهادت امام حسین علیه‌السلام برای عاقلانه زندگی کردن انسان‌ها بوده است. بهترین تمرین برای عاقلانه‌تر زندگی کردن، داشتن دوستان عاقل و پخته، عاقبت‌نگری، فکر کردن به اینکه کدام کار مهم و کدام مهم‌تر است، جوگیر نبودن و پیرو مد روز نبودن حتی در لباس و پوشش و مدل مو و... است.

ایمان، طنابی محکم برای گذر از روزهای زندگی و رسیدن به خداست. ایمان پرقدرت‌ترین نیرویی است که می‌تواند قوای انسان را مدیریت کند. بهترین تمرین برای شروع راه بندگی، انجام واجبات و ترک محرمات است. حتی علم روانشناسی هم به قدرت انجام عمل عبادی مثل روزه و تأثیر آن در کنترل شهوات اعتراف کرده است.

آخرین بال کنترل شهوات برای رسیدن به خویشتنداری، کنترل احساسات است؛ اینکه کجا باید احساسات را خرج کرد و چقدر احساس برای هر موقعیتی لازم است را مهارت‌های کنترل احساسات مشخص می‌کند.

خود را قبول داشته باشید و خودباوری پیدا کنید. بدانید می‌خواهید به چه هدف‌هایی برسید و به رابطه خود با خدا، آدم‌ها و دنیا فکر کنید تا ارزش و سهم هر کدام را در زندگی خود درک کنید؛ درباره ابراز علاقه‌های بیرون از محیط خانواده فکر کنید و درباره اینکه ابراز علاقه‌های شتاب‌زده و عجولانه چه عواقبی دارد.

پله 3: ناظم خودتان باشید
ناظم‌ها حواس جمعی برای مراقبت از اطراف خود دارند. سالم‌سازی محیط از یک سو و همچنین توبیخ اشتباهات و تشویق کارهای خوب، از مهم‌ترین عملکردهای هر ناظمی است. پس اگر می‌خواهید ناظم رفتارهای خودتان باشید، روزی چند نوبت به دفتر عملکردتان سر زده و روند پیشرفت یا خطای‌تان را محک بزنید. احتمالا ناظمی موفق به کنترل رفتارهای خروجی می‌شود که به فکر ورودی‌ها هم باشد. اجزای بدن و روح ما یک سیستم هماهنگ است؛ برای همین وقتی گوشی‌ای داریم که موسیقی‌هایی دعوت‌کننده به رفتارهای صرفا غریزی و شهوانی پخش می‌کند، نمی‌توانیم توقع عملکردی عفیف و خویشتندارانه از چشم یا دهان‌مان داشته باشیم.

برای پیشگیری و سالم‌سازی محیط‌تان فکری جدی کنید و آنچه را زمینه خطای فکر، احساس یا عمل‌تان می‌شود، تحت کنترل خود بگیرید و برای حذف محرک‌ها جدی باشید؛ برای پاکسازی گوشی همراه از عکس و فیلم‌های نامناسب و همچنین دور شدن از اعضای غیرمفید در شبکه‌های اجتماعی، جرأت داشته باشید. آیا امروز توانسته‌اید از تماشای فیلم نامناسب یا نگاه و گفت‌وگوی غیرضروری با جنس مخالف فاصله بگیرید؟ از آنچه به آن علاقه دارید یا آنچه برای شما سخت است مانند ۳ روز خرید نان در صبح زود، برای تشویق و توبیخ خود استفاده کنید. تلاش برای رضایت از خود، یا کسب رضایت خدا یا ترس از دفتر رصد، تأثیرات بسیار مفیدی به همراه خواهد داشت.

حتما هر روز و هر هفته به ارزیابی پله‌های کوتاه‌مدتی که در مرحله اول رسم کرده بودید بپردازید. 

 

محمد جانبلاغی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی