مهارت امتناع و " نه " گفتن....

یکی از مهارت های ارتباطی، نه گفتن است. مهارت نه گفتن یا رفتار قاطع به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شناخته می شود .

بسیاری از نوجوانان به این دلیل دچار آسیب هایی مثل اعتیاد به مواد مخدر و الکل می شوند که توانایی رفتار قاطع یا قدرت نه گفتن را ندارند. آنها اغلب رفتار انفعالی را بر می گزینند. یعنی برای اینکه حمایت و دوستی همسالان خود را از دست ندهند، در مقابل خواست های آنها مقاومت نکرده و دوستی خود را به بهای ناراحتی خود و خانواده خود و یا آسیب دیدن حفظ می کنند. از سوی دیگر بعضی از نوجوانان دراین حالت رفتار پرخاشگرانه نشان داده، دوستان خود را می رنجانند و این باعث کناره گیری دوستان و در نتیجه تنها ماندن نوجوان منجر می شود که این امر نیز در نوع خود آسیب محسوب می شود. چرا که نوجوانی دوره دوستی و صمیمیت است نه  تنهایی و انزوا .

براساس گفته های فوق آموزش مهارت نه گفتن بسیار ضروری می نماید. رفتاری جرات مندانه داشته باشند تا هم خود آسیب نبینند و هم دوستان خود را حفظ کنند .

البته هنگامی که به نوجوانان می آموزیم رفتار قاطع داشته باشند، این نکته را نیز باید به آنان بیاموزیم که موقعیت ها را ارزیابی کرده و امنیت شخصی خود را نیز در نظر بگیرند . در برخی از موقعیت ها برسر حرف خود ایستادن و رفتار قاطع داشتن می تواند خطرناک باشد، مثل مواقعی که شخصی مسلح یا مست باشد، یا مواد مخدر استعمال کرده باشد، بسیار خشمگین باشد و ...

آموزش رفتار قاطع یا مهارت نه گفتن از آموزش های ضروری دوران نوجوانی است. تجربه نشان داده است که اکثر کسانی که به سیگار، مواد مخدر، رفتارهای پر خطر جنسی ، الکل و سایر آسیب های اجتماعی دچار شـده اند، از سنین نوجوانی و در اثر ارتباطات صمیمی با همسالان دراین وادی پا گذاشته اند . با آموزش مهارت های زندگی و مخصوصا رفتار قاطع به نوجوانان می توانیم از بسیاری از آسیب های آینده پیشگیری کرده، در عین حفظ دوستی و صمیمیت که لازمه سنین نوجوانی است، آسیب های ناشی از این دوستی ها را به حداقل برسانیم .

 

رفتارهای پر خطـر:

بعد از انقلاب صنعتی و با افزایش شهر نشینی کنترل های اجتماعی در شهرها کمتر شد و با کاهش این کنترل ها رفتارهای پر خطر انسان ها شهرنشینی نیز افزایش یافت. طلاق، اعتیاد، فرار دختران از خانه، کودکان خیابانی، زندانی ها و خانواد های آنها و... و مخصوصا دراین اواخر بیماری مهلک ایدز از جمله رفتارهای پر خطر اجتماعی به شمار می روند .

اعتیاد از جمله آسیب های اجتماعی است که وضعیت بسیارخطرناکی را برای جوامع و افراد ایجاد می کنند . اعتیاد یک آسیب چند عاملی است که عوامل متعددی درایجاد آن  دخیل  هستند . این عوامل را می توان در سه گروه دسته بندی کرد . عوامل فردی ، متوسط و کلان . عوامل فردی مثل وضعیت روانی و شخصی هر فرد، افکار، نگرش ها و روابطش، عوامل متوسط مثل خانواده و دیگر گروه هایی که فرد با آنها در ارتباط است، گروه های اولیه و ثانویه و عوامل کلان مثل وضعیت اقتصادی جامعــه، نرخ بیکاری، سیاست های اجتماعی و ...

در بررسی اعتیاد باید هر سه گروه عوامل مورد بررسی قرار بگیرند . در ساده ترین تعریف ، اعتیاد به معنی وابستگی جسمی و روانی و فکری به یک ماده است که اگر در فاصله زمانی مقرر آن ماده به بدن نرسد، فرد معتاد دچار تنش ها و آسیب های جسمی و روانی می شود. برای پیشگیری از اعتیاد نیاز است که نوجوانان در هر سه گزینه فردی، متوسط و اجتماعی مورد آموزش و یاری قرار بگیرند .

بررسی وضعیت شخصیتی نوجوانان، ارتباطات آنها، شیوه برخورد آنها با خانواده و گروه های همسالان، وضعیت روانی آنها از بابت اضطراب ها و افسردگی و ...

و هم چنین آموزش آنها از نظر چگونگی کارکردهای اجتماعی از جمله نکات ظریفی است که در آموزش رفتار پر خطر اعتیاد باید مد نظر قرار بگیرد .

هم چنین دراین آموزش ها انواع مواد مخدر، مواد روانگردان، و شیوه های شناخت فرد معتاد به نوجوانان آموزش داده می شود.

از جمله رفتارهای پر خطر دیگر، بی مبالاتی های جنسی است. نوجوانان باید شیوه های صحیح مدیریت انرژی جنسی خود را آموخته، از این طریق به سلامت جسمی و روانی خود کمک کنند. این مدیریت می تواند از راه های گوناگون اعمال شود.

می دانیم که بیماری ایدز یکی از بیماری هایی است که می تواند از طریق ارتباط جنسی منتقل شود. شیوه های صحیح ارتباط جنسی، روش های مواظبت در ارتباطات جنسی و پیشگیری از این بیماری از

جمله اموری است که در کلاس ها و کارگاه های آموزشی رفتارهای پر خطر بــه نوجوانان آموزش داده می شود.

هنجار شکنــی:

هر جامعه دارای سه گونه هنجار است :

هنجارهای رسمی ، هنجارهای غیررسمی ( عرفی ) و هنجارهای دینی .

هنجارهای رسمی ، همان قوانین و مقرراتی است که توسط نظام حاکم سیاسی تهیه و تدوین می شود و برای اجرا به دستگاه های اجرایی ابلاغ می شود. سرپیچی ازاین قوانین مستوجب محکومیت بر طبق قوانین هر جامعه است.

هنجار های غیررسمی یا عرفی، همان هنجارهایی  است که در جامعه وجود دارند بدون اینکه در جایی مدون شده باشند و یا از طرف قدرتی ابلاغ شده باشند.

سرپیچی ازاین هنجارها باعث طرد فرد خاطی از جامعه و در نتیجه تنهایی و احساس عزلت و بدبختی خواهد شد که گاه تاثیری مخرب تر ازمحکومیت های رسمی دارد. مثلا خواستگاری رفتن مردان درایران، در هیچ جا مصوب و قانون نشده است، اما به شکل یک هنجار غیررسمی عمیقا در جامعه حضور دارد و در صورت سرپیچی، فرد خاطی دچار مشکلات فراوانی می شود. لازم به ذکر است که در بعضی از کشورها مثل ژاپن این محکومیت های اجتماعی آنچنان قدرتمند هستند که فرد خاطی تاب نیاورده، برای رهایی از آن دست به خودکشی می زند.

هنجارهای دینی، گونه ای از هنجارها را شامل می شود. این هنجارها نه مصوب نظام سیاسی حاکم هستند و نه عرف هستند که مردم ساخته باشند. این هنجارها از یک منبع قدرت بسیار والا که همان خدا و وحی باشد سرچشمه گرفته اند و سرپیچی از آنها نیز مستوجب عقوبت در جهان ابدی خواهد بود. هنجارهای دینی نیز می تواند برای سر پیچی کنندگانش بسیار گران تمام شود. احساس گناه و نگرانی از کیفر خداوندی نیروی بسیار قدرتمندی است که می تواند جلو هنجارشکنی ها را بگیرد.

در بحث آموزش هنجارهای اجتماعی و چگونگی برخورد با هنجار شکنان اشاراتی به ارزش های هر جامعه می شود. ارزش های هر جامعه مجموعة بایدها و نبایدهای آن جامعه است که به شکل کاملا  فکری و اتنزاعی وجود دارند وعینیت یافتن آنها همان هنجارها است. به تعبیر دیگر ارزش ها ریشه های درختی است که هنجارهای مختلف تنه و ساقه و برگ آن ریشه هستند. شناخت این ارزش ها و قبول آنهـــــا می تواند تا اندازة زیادی جلو هنجار شکنی را بگیرد.