پیشگیری از افسردگی با نماز صبح

افسردگی (depression) حالتی احساسی است که مشخصه‏اش اندوه، بی‏احساسی (apathy) ، بدبینی (pessimism) و احساس تنهایی است . این بیماری که امروزه از شیوع بالایی در میان مراجعه کنندگان به کلینیک‏های روانپزشکی برخوردار است، دارای تظاهرات متنوع و زیادی بوده که از مهمترین آنها می‏توان به اختلالات خواب اشاره نمود . تحقیقات نشان می‏دهد 75 درصد از بیماران افسرده مشکلی در خواب (چه به صورت بی خوابی و چه پرخوابی) دارند و همچنین علایم این بیماران در هنگام صبح تشدید می‏شود . نکته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما این است که در این بیماران چگالی (rem حرکت‏سریع چشم) در نیمه اول خواب و همچنین کل زمان rem افزایش یافته و فاصله میان به خواب رفتن تا شروع اولین دوره rem یعنی ( latency - rem) کم شده و مرحله 4 خواب نیز کاهش می‏یابد . (1)
پس به عبارت ساده‏تر می‏توان گفت، افراد افسرده زمان بیشتری را در مرحله خواب rem به سر می‏برند . یعنی به میزان بیشتری نسبت‏به سایرین خواب می‏بینند .
حال ببینیم، این موضوع چه ارتباطی با نماز صبح دارد، یعنی نماز صبح چه اثر درمانی می‏تواند در این بیماران داشته باشد؟
به طور متوسط 20 - 15 دقیقه طول می‏کشد تا یک فرد معمولی به خواب رود . پس در عرض 45 دقیقه وارد مراحل 3و4 خواب شده که این مراحل عمیقترین مراحل خواب‏اند . یعنی بیشترین تحریک برای بیدار کردن فرد در این مراحل لازم است . حدود 45 دقیقه پس از مرحله‏4 است که نخستین دوره حرکات سریع چشم (rem) فرا می‏رسید . هر چه از شب می‏گذرد، دوره‏های rem طولانی‏تر و مراحل 3و4 کوتاه‏تر می‏شود . بنابراین در اواخر شب، خواب شخص سبک‏تر شده و رؤیای بیشتری می‏بیند (یعنی خواب rem اش بیشتر می‏شود). پس قسمت اعظم خواب rem در ساعات نزدیک صبح بوقوع می‏پیوندد . و از طرفی دیدیم که یکی از مشکلات مهم بیماران افسرده، افزایش یافتن طول خواب rem و خواب دیدن زیاد است . از این جهت‏یک مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است که کاهش دهنده مرحله rem خواب باشند (از جمله داروهای ضد افسردگی سه حلقه‏ای) .

علاوه بر این یک روش درمانی جدید برای بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آن‏ها برای کاهش میزان rem است، که بهترین شکل آن نماز صبح است . (2) زمان نماز صبح که مورد تاکید قرآن و همچنین بسیاری از روایات بوده، سبب کاهش قابل توجه میزان خواب rem در اشخاص می‏شود . زیرا شخص نمازگزار که خود را ملزم به اقامه نماز صبح می‏داند و باید صبح گاه بیدار شود، پس در حقیقت جلوی ورود به مرحله قابل توجهی از rem را می‏گیرد . از این جهت‏بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی می‏تواند یک عامل مهم بدون عارضه در پیشگیری از افسردگی مطرح باشد که بر تمام روشهای درمانی دارویی و غیر دارویی ارجح است، چرا که پیشگیری بر درمان مقدم است .
لازم به ذکر است آثار روحی و روانی ایمان به خدا و اقامه نماز بسیار زیاد است و نکات علمی بسیار شگرفی در اسرار سحر که مورد تاکید فراوان اسلام نیز بوده، نهفته است که انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه می‏کند;
اقم الصلوة لدلوک الشمس الی غسق الیل قرءان الفجر ان قرءان الفجر کان مشهودا (3)
نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریکی شب برپا دار و (نیز) نماز صبح را، زیرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است .
keep up prayer from the declining of the sun till the darkness of the night and the morning recitation; surely the morning recitation is witnessed. (the israelites/78)