بچه باید کتک بخوره یا نه؟

ترس، کنترل، کتک، تهدید، سرزنش، تحقیر، نصیحت و مقایسه همه تکنیک‌هایی بودند که در گذشته برای تربیت کودک مورد استفاده قرار می‌گرفتند اما خروجی مورد انتظار افراد از این تکنیک‌ها کودکی خلاق، با اعتماد به نفس، با عزت نفس و مسئولیت‌پذیر بود. تا همین یکی، دو دهه پیش از والدین گرفته تا مربیان، همه معتقد بودند کودک با بزرگسال تفاوتی ندارد.

بر این اساس هر توقعی که از یک بزرگسال انتظار می‌رفت از کودک هم همان انتظار را داشتند ولی در تربیت مدرن، تاریخ مصرف این نوع تکنیک‌ها به سر آمده و منقضی شده است چراکه این تکنیک‌ها آسیب شدیدی به عزت نفس، خلاقیت و اعتماد به نفس و مسئولیت پذیری کودک می‌زنند. در تربیت مدرن تکنیک‌هایی همچون  بازی، شنیدن حرف‌ها، تشویق، پاداش، مرزگذاری، اطاعت از قوانین، بی‌اعتنایی، اتاق تنهایی و… جایگزین شده است که در ادامه بهترین زمان استفاده از این تکنیک‌ها را با شما در میان می‌گذاریم.  

رفتارهایش آزار‌دهنده است؟

همه رفتارهای نادرست کودکان، خشن یا خطرناک نیستند. گاهی فرزند شما صرفا رفتاری را انجام می‌دهد که دوستش ندارید. ناخن جویدن، حرف زشت زدن، پرتاب آب دهان، مکیدن انگشت، نق زدن و. . . رفتارهایی هستند که کمتر والدینی به سادگی از کنار آن می‌گذرند. این رفتارها که در گروه عادات آزار‌دهنده جا می‌گیرند را با تکنیک «بی‌توجهی» می‌توان برطرف کرد که‌ البته کار ساده‌ای نیست.

 

شما باید هر بار که چنین رفتاری از فرزندتان سر می‌زند، وانمود کنید آن را نمی‌بینید و تا قطع کامل رفتار، این نادیده گرفتن‌ها و بی‌اعتنایی‌ها را تکرار کنید.

نکته مهم: می‌دانیم که راه سختی در پیش دارید. گاهی از کوره در می‌روید و دل‌تان می‌خواهد با یک برخورد خشن برای همیشه این عادات را از سر کودک‌تان بیندازید، اما مطمئن باشید که حتی تنبیه‌های شما هم به اندازه تشویق کردن‌های‌تان می‌تواند در تثبیت رفتار فرزندتان موثر باشد. گاهی بچه‌ها تنها دنبال جلب‌توجه هستند و حتی حاضرند با دیدن عصبانیت و حمله والدین‌شان هم به این هدف می‌برسند.

فوت کوزه‌گری: برای اینکه تاثیر بی‌توجهی‌های‌تان را بهتر ببینید، به محض اینکه فرزندتان رفتار آزار‌دهنده‌اش را قطع کرد، شما هم از نادیده گرفتنش دست بکشید. اگر او را در تمام ساعات روز نادیده بگیرید، یا به‌خاطر اشتباهش محبت را در لحظات دیگر روز هم از او دریغ کنید، نمی‌توانید منتظر نتیجه خوبی باشید.

رفتارش طبیعی است؟

در هر مرحله از رشد، یکی از رفتارهای به ظاهر آزار‌دهنده اما طبیعی سراغ کودکان می‌آید و والدین را مستاصل می‌کند. پدر و مادرهایی که از اقتضاعات رشد کودک‌شان باخبر نیستند، این رفتارهای طبیعی را نه به‌عنوان رفتاری گذرا بلکه به عنوان جزئی از شخصیت کودک ارزیابی می‌کنند و روی او برچسب می‌زند درحالی‌که رفتار طبیعی کودک به رشد هیجانی، جسمانی و سن او بستگی دارد و باید به نیازها، ترس‌ها و احساسات کودک در سن رشد او آگاهی داشت. به‌طور مثال کودک پس از شش ماهگی دچار اضطراب جدایی می‌شود و در چهار سالگی به دلیل داشتن تخیلات قوی از حیوانات می‌ترسد و اغلب کودکان در مراتب رشدشان چنین رفتارهایی را ابراز می‌کنند که بسته به شرایط‌شان می‌تواند شدت و ضعف متفاوتی داشته باشد.

نکته مهم: به بچه‌هایی که اطراف‌تان هستند برچسب نزنید. اگر کودک دوست‌تان حاضر نیست اسباب‌بازی‌اش را با فرزند شما شریک شود، به او «خسیس» نگویید. شاید چند ماه بعد که فرزند شما هم به آن سن رسید چنین رفتاری را از خود نشان دهد.

فوت کوزه‌گری: تکنیک رفتاری در مقابل رفتارهای طبیعی کودک شناخت و آگاهی است. درواقع شناخت انتظارات بجا از رفتار کودک که با سن او متناسب باشد به شما کمک می‌کند رفتار بهنجار را از رفتار نابهنجار تشخیص دهید.

رفتارش خشن است؟

گاهی بچه‌ها با نشان دادن برخی رفتارها، به خود یا دیگران آسیب می‌زنند. این رفتارهای خشن در صورتی که تقویت شوند، می‌توانند عواقب جبران‌ناپذیری را برای کودک و خانواده‌اش به همراه بیاورند؛ زدن، گاز گرفتن و پرتاب کردن ازجمله مواردی هستند که جزو رفتار خشن محسوب می‌شوند درحالی‌که بسیاری از والدین در پاسخ به خشونت کودک، خواسته یا ناخواسته خودشان هم رفتارهای خشن از خود نشان می‌دهند. علم روانشناسی بر این باور است که واکنش خشن والدین می‌تواند تقویت این رفتارها را به دنبال داشته باشد.

نکته مهم: برای از بین بردن این رفتار قبل از آنکه هر اقدامی بکنید یاد بگیرید که «هیچ کاری نکنید!» بله! فقط عصبانیت‌تان را کنترل کنید، پرخاش نکنید، ناسزا نگویید و به کودک حمله نکنید. بچه‌ها آنقدر باهوش هستند که با دیدن چهره ناراحت یا عصبانی شما به عمق احساسات‌تان پی ببرند، پس به همان تغییرات چهره اکتفا کنید.

فوت کوزه‌گری: تکنیک رفتاری که به حذف این رفتارها کمک می‌کند اتاق یا گوشه تنهایی است. اتاق تنهایی صرفا مربوط به زمانی است که کودک از فرمان تمرد کرده و دست به خشونت می‌زند. با این اقدام، کودک را دقایقی به اتاقی می‌فرستید تا در آنجا تنها باشد. حواس‌تان باشد که فرزندتان را در اتاق پر از اسباب‌بازی‌اش تنبیه نکنید. او باید محروم از تفریح و بازی و فقط برای بررسی اشتباهاتش تنها بماند.

وقتی رفتارش خوب است

سلام کردن، مسواک زدن، سر وقت خوابیدن و. . . ازجمله رفتارهای خوبی هستند که باید مورد تشویق واقع شوند. تکنیک این رفتار استفاده از «جدول تربیتی» است. برچسب‌های ستاره‌دار یا اشیاء رنگی را انتخاب کنید و در مقابل انجام کار درست یک ژتون به کودک بدهید.

نکته مهم: این تکنیک برای پدر و مادر معجزه کرده و رفتارهای مورد نظر را در کودک تثبیت می‌کند.

فوت کوزه‌گری:  وقتی ژتون‌های کودک‌تان به حدی که توافق کرده بودید رسید، می‌توانید به او جایزه بدهید مثلا با هم به پارک یا شهربازی بروید. مراقب باشید برای این رفتارهای ساده، جایزه سنگینی را انتخاب نکنید.

همه قانون‌ها  هم‌ارزش نیستند

والدین باید سخت‌گیری بیشتری در اجرای قوانین خیلی مهم داشته باشند و گاهی از قوانین کمتر مهم چشم‌پوشی کنند. قوانین کمتر مهم مانند با دهان پر حرف نزدن یا با یک لیوان چای تنها دو قند مصرف کردن هستند و قوانین خیلی مهم مانند زدن، گاز گرفتن و پرتاب کردن، زمان خواب منظم و بستن کمربند در خودرو به سخت‌گیری بیشتری برای اجرایی شدن نیاز دارند.

مراقب باشید به همه قانون‌هایی که وضع می‌کنید ارزش یکسان ندهید و این اولویت‌بندی را در اجرای‌شان لحاظ کنید تا نتیجه بهتری از تنظیم آنها در جریان تربیت کودک‌تان بگیرید.

روانشناسان بر این باورند که والدین سخت‌گیری که مدام به فرزندان‌شان نه می‌گویند و حتی برای فعالیت‌های لذت بخشی که قرار است فرزندشان تجربه کند قانون‌های سخت و آزار دهنده‌ای را تنظیم می‌کنند، هرگز نتیجه‌ای که انتظارش را دارند از تلاش‌هایی که برای تربیت فرزندشان به خرج می‌دهند نمی‌گیرند.

وقتی چوب‌خط کوچولوی‌تان پر می‌شود

اگر اعتراف کنید که گاهی با تمام وجود دل‌تان می‌خواسته به کودک خرابکارتان سیلی بزنید، کسی شما را به بی‌مهری متهم نمی‌کند اما برای آنکه این میل جامه عمل به تن نکند، بهتر است به راهکارهایی که به شما پیشنهاد می‌کنیم عمل کنید.

وقتی حرف گوش نمی‌دهد

وقتی کودک‌تان از کاری که خواسته‌اید سرپیچی می‌کند، قانون‌شکنی می‌کند و نافرمانی در پیش می‌گیرد، باید سراغ تکنیک «محرومیت» بروید. حذف پاداش‌ها و امتیازها همچون منع بازی کامپیوتری یا توقیف اسباب‌بازی روشی برای جلوگیری از بدرفتاری‌های شدید است.

 وقتی رفتار خطرناک نشان می‌دهد

وقتی فرزندتان با رفتارهایی مثل شکستن شیشه یا حمله به وسایل خانه، رفتار خطرناکی را نشان می‌دهد، باید سراغ تکنیک «جلوگیری» بروید. در این شرایط ماجرا جدی‌تر از آن است که بتوانید با نادیده گرفتن از پسش بر بیایید، پس وارد عمل شوید و کودکتان را متوقف کنید.

 وقتی خرابکاری می‌کند

زمانی که کودک خرابکاری می‌کند معمولا والدین شروع به سرزنش کردن او می‌کنند که این کار معمولا موثر واقع نمی‌شود چراکه تکنیک مناسب در مقابل این رفتار «جبران» است. درواقع کودک باید خرابکاری‌اش مانند ریختن شیرینی روی فرش را خود تمیز کند نه اینکه سرزنش شود.

فراموش نکنید. . .

- یادتان باشد توجه و بی‌توجهی پایه اصول تربیتی نسبت به کودک است.

- هرگز با کنایه و جملاتی که بار منفی دارند با بچه‌ها صحبت نکنید. مانند تو هیچ وقت درست نمی‌شوی، تو هیچ وقت به حرف من گوش نمی‌دهی.

- کودکان موجودات فراموش‌کاری هستند بنابراین قوانین را دایما برای‌شان مرور کنید و به‌خاطر این فراموشی سرزنش‌شان نکنید.

- قبل از انجام هر کاری ابتدا کودک را برای آن آماده کنید. کودکان تحمل تغییرات آنی را ندارند.

- هر روز ده‌ها بار به کودک خود بگویید من به تو افتخار می‌کنم، دوستت دارم، تو بچه خوبی هستی، من همیشه مراقب تو هستم.

- در هفته یکبار به کودک خود بگویید اشتباه کردم، معذرت می‌خواهم و نمی‌دانم. آنقدر این جمله‌ها را تکرار کنید تا برای‌تان عادت شود.

- هرگز نگویید دوستت ندارم، تو بچه بدی هستی، من دیگه مامان تو نیستم، من تو را ترک می‌کنم.

- اگر به دلیل رفتار نامناسب کودک‌تان عصبانی شوید خودتان را به سن او تنزل داده‌اید.

 
- تنبیه به معنای زدن نیست به هیچ وجه کودکان را تنبیه بدنی نکنید. از سوی دیگر تهدید به زدن درست مساوی با خود زدن است.

- اجرای قانون از خود قانون مهم‌تر است.

- اگر جلوی خشونت فرزندتان را در کودکی نگیرید، در آینده این پلیس است که از خشونت نوجوان شما جلوگیری می‌کند.

- تنبیه موثر تنبیهی است که بدون هیچ احساسی اجرا شود.

- وقتی کودک را تنبیه می‌کنیدعذرخواهی نکنید و به سرعت او را نبخشید. 

محمد جانبلاغی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی