به توانایی های خود چقدر باور دارید؟

چند وقت پیش برای پیدا کردن کار به موسسه‌ای رفتم. شرایط، حقوق و ساعت کاری آنها خیلی خوب بود اما کارم با یک نرم افزار بود که من به روش کار با آن آشنایی نداشتم. به آنها نگفتم کار با آن را بلد نیستم چون یک هفته تا زمان شرکت در آزمایش عملی زمان داشتم و می‌توانستم روش کار با آن را یاد بگیرم.

در این یک هفته نزد دوستی رفتم و کاملا کار با آن نرم‌افزار اداری را یاد گرفتم اما هرچه روز مصاحبه نزدیک می‌شد اضطرابم بیشتر می‌شد؛ تا جایی که روز مصاحبه احساس بیماری کردم و تصمیم گرفتم قید شرکت در آزمون عملی را بزنم و به آنجا نروم!

این اولین بار نبود که چنین کاری با خودم می‌کردم. انگار من آخرین کسی هستم که خودم را دوست دارد! گویی کسی درون من است که با یک قدرت خارق‌العاده سعی می‌کند به من سرکوفت بزند و جلوی موفقیت‌های مرا بگیرد. هر وقت قصد بروز توانایی‌هایم را دارم این اتفاق می‌افتد.

خود مغلوب‌سازی

صحبت‌های این دوست عزیز نشانه یک واکنش روانی است: خود مغلوب‌سازی!

روانشناسان معتقدند افراد می‌توانند از طریق روش‌هایی چون خودتخریبی اولیه، معامله کردن، راهبردهای ناکارآمد و تحقیر خویشتن خود را مغلوب یا ناکام سازند اما آگاهی از این تمایلات خود ویرانگرانه به شما کمک می‌کند تا از آنها اجتناب کنید.

خودتخریبی اولیه

متداول‌ترین رفتارهای خودشکنانه و بی‌حاصل در زیر فهرست شده‌اند. این تست به شما کمک می‌کند آگاه شوید که آیا‌ دچار خودتخریبی هستید یا نه.

1 - به خاطر هیجان دست به کارهای خطرناک زده‌ام

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

2 - گاهی اوقات در مقابل حادثه از خودم مراقبت نمی‌کنم

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

3 - اغلب از خودم خوب مراقبت نمی‌کنم

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

4 - معمولا زمانی با دکتر تماس می‌گیرم که مطمئن می‌شوم مریض شده‌ام

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

5 - برخی از اشتباهات خودم را تکرار می‌کنم

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

6 - معمولا دیر سر قرار‌های مهم حاضر می‌شوم

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

7 - اعتقادی به ریسک و قمار ندارم

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

8 - هر روز بیش از یک بسته سیگار می‌کشم

کاملا موافق|موافق|مخالف|کاملا مخالف

با مشخص کردن پاسخ عبارات مذکور می‌توان خود تخریبی مزمن را سنجید. کسانی که با عبارات 1، 2، 3، 5، 6 و 8 موافق و با عبارات4 و 7مخالفند، گرایش بیشتری به خود تخریبی دارند. کسانی که خود تخریبی بالایی دارند در مقابل سلامت خود مسئولیت قبول نمی‌کنند. آنها از احساس کنترل درونی پایینی برخوردارند و اغلب دست به کارهایی می‌زنند که به ضررشان تمام می‌شود؛ مانند تقلب کردن، رانندگی به‌طور خطرناک و بی‌توجهی به سلامت خود.

اگر شما نیز خودآزاری، اختلال‌های خوردن، سوءمصرف دارو، بی‌احتیاطی و خودکشی را تجربه کرده‌اید ممکن است در این گروه قرار بگیرید. گاهی کسانی که در این گروه قرار دارند قادر به تغییر وضعیت خود نیستند و باید از شیوه‌های روان درمانی کمک بگیرند.

معامله‌گرهای بد

معامله کردن زمانی به خودشکنی منجر می‌شود که افراد آرامش یا لذت موقت را به عوارض بلند مدت خطر برای سلامتی یا اضطراب ترجیح می‌دهند. سیگار کشیدن، مشروب خوردن، استفاده نکردن از کمربند ایمنی به بهانه گرما، تغذیه بد، ورزش نکردن و... نمونه‌هایی از اعمال خودشکنانه به شیوه معامله‌اند. اگر در طول زندگی نحوه مقابله با شکست را نیاموخته باشید یک معامله‌گر ضعیف می‌شوید. نمونه‌ای تلخ از این معامله در طلاق دیده می‌شود. شخصی که لذت یک زندگی طولانی در کنار همسرش را از دست می‌دهد به خاطر این است ‌که حاضر نیست شیوه گفت‌وگوی خود و مهارت حل مساله را در خود پرورش دهد.

راهبردهای ناکارآمد

روانشناسان راهبردهای ناکارآمد را یکی دیگر از اعمال خودتخریبی می‌دانند. بینش ضعیف و فقدان قضاوت خوب باعث این شیوه می‌شود.

اگر در زمان مواجهه با مشکلی نتوانید تمام امکانات موجود را در نظر بگیرید و فقط به یک راه حل بچسبید و توقع بیش از اندازه و غیر قابل تعدیل از خود داشته باشید راهبردهای ناکارآمدی را انتخاب کرده‌اید.

تحقیر خویشتن

بیشتر ما از این‌که دیگران ما را جدی نمی‌گیرند نا راحت می‌شویم، اما گاهی غافل می‌شویم که خودمان هستیم که خود را جدی نمی‌گیریم و تحقیر می‌کنیم. پاسخ به عبارات زیر نشان می‌دهد چقدر به این کار اصرار می‌ورزیم :

1 - دلم می‌خواست بیش از این به خودم احترام بگذارم

درست|غلط

2 - درکل از خودم راضی هستم

درست|غلط

3 - احساس می‌کنم چیزی ندارم که به آن افتخار کنم

درست|غلط

4 - مایلم خودم را به عنوان یک فرد شکست خورده تلقی کنم

درست|غلط

5 - نگرشی مثبت به خود دارم

درست|غلط

6 - بارها فکر می‌کنم که اصلا خوب نیستم

درست|غلط

7 - گاهی احساس می‌کنم فرد بی‌ثمری هستم

درست|غلط

کسانی که میل دارند خودشان را تحقیر کنند با عبارات 1، 3، 4، 6 و7 موافق و با عبارات 2 و 5 مخالفند. آنها بسختی با مشکلات زندگی منطبق می‌شوند و فشار روانی و جسمی بیشتری را تجربه کرده، ممکن است دست به خودکشی بزنند یا اقدام به مصرف مواد مخدر یا رفتار خشونت‌آمیز کنند.

خودکم‌بینی نتیجه رشد در خانواده یا گروهی اجتماعی است که در آن رفتارهای درست و مناسب هیچ ارزشی ندارد. افرادی که سابقه طردشدگی دارند اغلب مانند بازنده‌ها عمل کرده و خود را از گروه بیگانه می‌شناسند، زیرا آنان با پیروی از هنجارهای اجتماعی نتوانسته‌اند عزت نفس و ارزشمندی کسب کنند. در نتیجه گاهی ضداجتماعی می‌شوند. اگر شما در این وضعیت قرار دارید باید رفتارها و نگرش‌های خود را کنترل کنید و احساس توانایی و ارزشمندی را در خود تقویت کنید.

با خود ویرانگری مبارزه کنید

اگر شما هم کم و بیش جزو کسانی هستید که تیشه به ریشه خود می‌زنند بهتر است دست به کار شوید و از این شیوه‌های مقابله‌ای کمک بگیرید :

انعطاف‌پذیر باشید و راه‌حل‌های دیگری را نیز تجربه کنید.

دوراندیش باشید و اثرات طولانی‌مدت راهکارهای خود را پیش‌بینی کنید.

منطقی باشید و سعی کنید ارزیابی‌های دقیق و درستی انجام دهید. کسانی که در این راه موفقند با پذیرفتن مسئولیت و یافتن راه حل مشکلات خود، به مسائل پاسخ می‌دهند و با احساس تسلط و کفایت و کمک گرفتن از حمایت دیگران و سعی در رشد و تعالی، خود را از ورطه نابودی بیرون می‌کشند. 

محمد جانبلاغی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی