تعصّب با غیرت دینی چه فرقی دارد؟

تعصب و غیرت دینى

تعصب و عصبیت، به معناى حمایت و دفاع کردن است. از دیدگاه امام خمینى (ره): «عصبیت یکى از اخلاق باطنه نفسانیه است که آثار آن مدافعه و حمایت کردن از خویشاوندان و مطلق متعلّقان است، چه تعلّق دینى و مذهبى و مسلکى باشد یا تعلق وطنى و آب و خاک یا غیره آن، مثل تعلق شغلى و».(1) از دیدگاه آموزه‏هاى اسلامى تعصب به دو بخش تقسیم مى‏شود:

1. تعصب مذموم و ناپسند

اگر حمایت همه جانبه از خود یا متعلقات خود، به گونه اى باشد که او را از درک حقیقت و رسیدن به واقعیات دور کند و تنها معیار انسان در حمایت و دفاع از چیزى، حب و بغض نفسانى باشد نه معیارهاى منطقى و دینى چنین تعصبى، مذموم و ناپسند بوده و قرآن مجید از آن به عنوان تعصب جاهلانه نام برده است.(2)
شدت علاقه به افراد و آیین خاص و بغض و دشمنى با دسته اى و آیین دیگر، و نیز سودجویى و ریاست طلبى و نداشتن تقواى لازم، از ریشه‏هاى چنین تعصبى به حساب مى‏آید.

2. تعصب ممدوح و پسندیده

در صورتى که حمایت انسان و تعصب او، فقط به جهت دفاع از حق بوده و هیچ گونه حب و بغض نفسانى نداشته باشد، چنین تعصبى ممدوح بوده و از بهترین صفات کمال انسانى و اخلاق پیامبران و اولیاى الهى به حساب مى آید.
امام خمینى در این رابطه مى فرماید: «دو علامت آن این است که حق با هر طرف هست، از آن طرف حمایت کند گرچه از متعلقان او نباشد، بلکه از دشمنان او باشد. چنین شخصى از حمایت کنندگان حقیقت و در زمره طرفداران فضیلت و حامیان مدینه فاضله به شمار آید و عضو صالح جامعه و مصلح مفاسد جمعیت است».
در روایتى از رسول خدا (ص) آمده است: «تعصب حرام آن است که خویشان و نزدیکان را کارهاى ناروا و ستم کمک نمایى»،(3) ولى «چنانچه کسى از قوم و عشیره خود بدون ارتکاب به خلاف دفاع کند بهترین انسان ها است».(4) امام على (ع) ضمن تقبیح تعصبات باطل مى‏فرماید: «فلیکن تعصبکم لمکارم الخصال و محامد الافعال و محاسن الامور»(5) «تعصب شما باید در صفات شایسته و کارهاى نیک و پسندیده باشد».

ب. بررسى غیرت دینى

«غیرت» یعنى داشتن حساسیت شدید براى قطع نظر غیر است از آنچه که به انسان تعلق دارد (اعم از ناموس یا دین و). پیامبر اسلام (ص) غیرت را جزء ایمان دانسته، مى فرماید: «ان الغیرة من الایمان».(6) غیرت گونه‏هاى متفاوتى دارد که بعضى پسندیده و برخى ناپسند است. پیامبر اکرم مى فرماید: «غیرتى هست که خدا دوست دارد و غیرتى هست که خدا دوست ندارد. غیرتى که دوست دارد، غیرت ورزى در تهمت و بدگمانى است و غیرتى که دوست ندارد، غیرت نشان دادن در جایى است که بدگمانى و تهمت در بین نباشد»(7) به عبارت دیگر باید نسبت به موارد تهمت آور، حساس بود و در حد امکان از آن دورى کرد و یا زمینه‏هاى آن را از بین برد.
«غیرت دینى» به معناى دفاع و پاسدارى از ارزش هاى دینى است. از این رو به عنوان بهترین نوع غیرت محسوب مى‏گردد. مقتضاى غیرت دینى این است که همه ما به اصول و ارزش هاى دینى اسلام پایبند باشیم و به صورت آگاهانه و منطقى، از این فرهنگ پاسدارى کنیم. همچنین اگر دیدیم بیگانگان به ارزش هاى دینى و فرهنگى ما تعرض مى کنند با هوشیارى و جدیت کامل در برابر آنان بایستیم.(8)

ج. تعصب و غیرت دینى.

از نظر لغوى تفاوت‏هایى بین تعصب با غیرت دینى وجود دارد و به نوعى تعصب معناى وسیع ترى نسبت به غیرت دینى داشته و مصادیق بیشترى شامل مى شود. نقطة اشتراک آن دو نیز این است که شخص با درک و آگاهى کامل نسبت به دین و ارزش هاى دینى خویش حساسیت کامل داشته باشد و در مقابل تعرض بیگانگان به آن، ایستادگى کند. و نقطه افتراق آن دو هم در مواردى است که یا تعصب در امور غیر دینى باشد و یا اینکه تعصب در دین است اما شخص کورکورانه و بدون دلیل و منطق از دین خود دفاع مى‏کند.