عادت زشت کودکان گاز گرفتن

چند روز پیش با یکی از دوستانم مشغول گفت وگوی تلفنی بودم او از دست پسر کوچکش شاکی بود و می گفت: «دیشب برای صرف شام به خانه خواهرم دعوت شده بودم. با هم گرم صحبت بودیم که ناگهان دختر ۸ ماهه اش جیغ کشید. وقتی نگاه کردم دیدم پسرم گوش دخترک بینوا را به دندان گرفته است. خیلی خجالت می کشم. نمی دانم چه باید بکنم…

حتی موقع شیرخوردن هم سینه ام را گاز می گیرد. خلاصه هرچی دستش برسد گاز می گیرد.» در گفت وگو با دکتر نسرین امیری، فوق تخصص روان پزشکی اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، درباره گاز گرفتن کودکان صحبت کرده ایم.

▪ خانم دکتر! بسیاری از والدین نگران گازگرفتن فرزندشان هستند. لطفا دلیل این امر را توضیح دهید.

کودک با گاز گرفتن، درک بهتری از اشیای پیرامونش پیدا می کند و از اطلاعات به دست آمده لذت می برد و برای به دست آوردن تجربه این کار را انجام می دهد. بعضی اوقات هم به علت درد یا خارش روی لثه های خود که احتمالا زمان دندان درآوردنش است از اشیا یا سینه مادر برای تسکین استفاده می کند. البته در این هنگام به علت ضعیف بودن عضلات فک و دهان گازگرفتن بچه اصلا دردناک نیست و مادر هم واکنش بدی ندارد اما به تدریج و با درآمدن دندان ها عکس العمل اطرافیان متفاوت می شود.

▪ آیا این مشکل طبیعی است؟

بله، این عمل کاملا طبیعی است. معمولا گاز گرفتن آنها از ۶ ۵ ماهگی شروع می شود و تا ۳ سالگی ادامه می یابد و اوج آن هم بین ۲ ۵/۱ سالگی است اما اگر بعد از ۳ سالگی ادامه یابد حتما به درمان نیاز دارد و آنچه اهمیت زیادی دارد آن است که همیشه باید در مقابل گازگرفتن کودک واکنش نشان داد و اینجاست که مقابله صحیح والدین می تواند مانع از رفتار نادرست بچه شود زیرا اگر نتوانیم این عمل را کنترل کنیم کودک و خانواده، در آینده با مشکلات جدی تری روبرو خواهند شد. اغلب واکنش های نابه جا و غلط خانواده باعث ادامه روند گازگرفتن می شود.

▪ منظورتان از برخوردهای غلط و نابه جای خانواده ها چیست؟

بعضی از پدرومادرها فکر می کنند گازگرفتن جزیی از دنیای کودکانه است و با او همکاری هم می کنند مثلا انگشت دست خود را در دهان او قرار می دهند تا گاز بگیرد. هنگام درآمدن دندان ها می توان وسایلی که در داروخانه ها و فروشگاه های ویژه کودکان وجود دارند خریداری کرد و در اختیار کودک قرارداد تا به لثه ها بزنند. وقتی کودک سینه مادرش را گاز می گیرد و واکنشی از جانب مادر نمی بیند بلکه با چهره رضایت مند او هم روبرو می شود، فکر می کند با گاز گرفتن، اتفاقی نمی افتد و چنین برداشت می کند که کار خوبی هم انجام داده است. در شیردهی مادر و کودک هر دو باید لذت ببرند. وقتی نیاز در مقابل نیاز قرار می گیرد تعادل در رابطه به وجود می آید. بدون شک در این رابطه مادر آسیب می بیند. رفتار والدین باید به گونه ای باشد که مانع از تداوم گازگرفتن کودک شود.

▪ راهکار چیست؟

برخورد در سنین مختلف، متفاوت است. تا قبل از ۳ سالگی باید به صورت فیزیکی مقابله کنیم. وقتی کودک خیلی کوچک است و هنگام شیرخوردن سینه مادرش را گاز می گیرد با گرفتن بینی اش باید از گازگرفتن او جلوگیری کنیم. گرفتن بینی باعث می شود بچه نتواند تنفس کند و دهانش باز شود. در این مرحله فقط باید مهار شود. به او اخم کنید یا با صدای بلند بگویید نه. تا به تدریج و با درک ناخشنودی دیگران دست از این کار بکشد. در سن ۳ ۵/۱ سالگی به صورت کاملا ملموس و عینی عکس العمل نشان دهیم. برای تنبیه می توان با یک قطره چکان، یک قطره آبلیموی خالص را داخل دهان بچه چکاند. این مزه اصلا برای او خوشایند نیست و در عین حال آبلیمو یک ماده خوراکی بی خطر است و صدمه ای هم به او نمی زند و به مرور می توان کودک را از این عادت بد جدا کرد.

▪ و بعد از ۳ سالگی؟

بعد از ۳ سالگی، رفتاردرمانی آغاز می شود چون کودک به دوره شناختی رسیده است. به او توضیح دهید که حق نداری به دیگران آسیب برسانی و در صورت گازگرفتن دیگران تنبیه خواهی شد. تنبیه هایی که در نظر می گیریم باید از نوع محرومیتی باشد، یعنی او را از حضور در کنار دیگر کودکان یا افراد خانواده دور کنیم البته اگر او را به طور موقت و تنها در اتاقی می گذارید دقت کنید که اتاق ترسناک نباشد و مدت زمان آن به اندازه خوردن یک سیب باشد یا یک ساعت کنارش قرار دهید و بگویید بعد از زنگ زدن می توانی از اتاق خارج شوی (مثلا مدت ۳ دقیقه). با این اعمال به کودک می فهمانیم که ما در دنیایی زندگی می کنیم که اگر خشمگین شدیم حق نداریم مستقیم وارد عمل شویم.

▪ و اگر کودک ما قربانی بود چه باید کرد؟

به کودک آسیب دیده توضیح دهید که این اتفاق ممکن است رخ دهد و تو همیشه باید مراقب خودت باشی. اگر کسی تو را گاز گرفت نباید مقابله به مثل کنی و تو هم او را گاز بگیری فقط بینی اش را فشار بده و به مربی مهد یا به ما اطلاع بده. متاسفانه گاهی درگیری های بین کودکان منجر به درگیری بین والدین آنها می شود و مشاجره صورت می گیرد. این رفتارها اصلا مناسب نیستند. در چنین مواقعی باید والدین با هم صحبت کنند تا بتوانند مشکل را حل کنند و اگر اطلاعات درستی درباره نحوه برخورد با گازگرفتن دارند با هم مطرح کنند و چنانچه به نتیجه نرسیدند، حتما بچه را از کودک خطاکار دور کنند. سعی کنید آموزش صحیح را از ابتدا به بچه ها بیاموزید. این جمله که اگر تو را زدند تو هم آنها را بزن کاملا غلط است. رفتار منفی در هر صورت منفی است حتی اگر حق با بچه ما باشد.

▪ آیا ممکن است آسیب جدی به فرزندمان وارد شود؟

آسیب جدی وارد نمی شود. دهان کودک تمیز است و آرواره های او هم آنقدر قوی نیست که صدمه ای برساند ولی شاید ترس در کودک باقی بماند. موضوع را خیلی بزرگ نکنید که فاجعه ای رخ داده است. دیده شده والدین کودک را به پزشک قانونی هم برده اند واکنش های عجولانه والدین باعث می شود کودک تصور کند اتفاق خاصی افتاده است. این موضوع در مهدکودک ها خیلی شایع است و با حفظ آرامش و حوصله می توان مشکل را برطرف کرد.